اختلالات بلع و نقش گفتاردرمانی در درمان اختلال بلع

اختلالات بلع | درمان اختلال بلع

اختلالات بلع | درمان اختلال بلع

اختلالات بلع شامل مشکلاتی در گرفتن غذا، مکیدن، جویدن و بلعیدن آن است اختلال بلع در مراحل مختلفی از فرآیند بلعیدن غذا می‌تواند رخ بدهد.

 

بلع طبیعی یک مکانیسم پیچیده است، که در طول آن غذایی که در دهان گذاشته می‌شود از لحاظ حجم و غلظت طوری تغییر می‌کند

تا بتواند به راحتی از طریق حلق و مری برای مراحل بعدی گوارش وارد معده شود.

 

این فرایند طی مراحل زیر انجام می‌شود که عبارتند از:

 

• مرحله دهانی :مکیدن، جویدن و انتقال غذا یا مایعات به سمت حلق است.

 

• مرحله حلقی:شامل آغاز بلع، پایین رفتن غذا از گلو، بسته شدن مسیر هوایی برای پیشگیری از وارد شدن مواد غذایی یا مایعات به مسیر هوایییا آسپیریشن (aspiration) پیشگیری از خفه شدن است.

 

• مرحله مروی:
  شامل حرکات کرمی شکل در روده و ریخته شدن مواد غذایی از مری به معده است.

این مرحله تحت کنترل فرد نیست و به طور غیر ارادی انجام می­شود.

 

 

علائم اختلال بلع معمولاً شامل سرفه‌های مکرر حین غذا خوردن یا بعد از غذا خوردن، احساس گیر کردن غذا در گلو و احساس خفگی، باقی ماندن غذا در حفره دهان، بالا رفتن دمای بدن و احساس گر گرفتگی بعد از غذا خوردن، عفونت‌های مکرر ریه و اجتناب از خوردن برخی مواد خاص مانند گوشت، مغزهای آجیل و…، است.

 

در بعضی از بیماری‌ها فرد به این عارضه دچار می شود و در یکی از مراحل غذا خوردن دچار مشکل می‌شود.

اگر مشکل در ناحیه دهانی و حلقی باشد آسیب شناس گفتار و زبان با ارائه برنامه های آموزشی و تمرین های لازم به فرد کمک می‌کند با مشکلات کمتری غذا بخورد.

 

 

علائم و نشانه‌های اختلالات بلع در کودکان | درمان اختلال بلع

کودکان دارای اختلالات بلع و تغذیه دارای طیف گسترده‌ای از علایم هستند.

تمام علایم و نشانه‌ها در تمامی کودکان مشاهده نمی‌شود و بسته به نوع مشکل برخی از علایم را نشان می‌دهند.

 

این علایم شامل:

 

• امتناع از خوردن غذا یا مایعات
• مشکل در خوردن مواد غذایی با بافت های مختلف
• طولانی شدن مدت زمان تغذیه
• مشکل در جویدن مواد غذایی
• مشکل در مکیدن شیر مادر یا شیشه شیر
• اوغ زدن یا سرفه کردن هنگام خوردن غذا
• آبریزش دهانی شدید یا خروج غذا یا مایعات از دهان یا بینی
• کم بودن وزن کودکان نسبت به همسالان
• عدم هماهنگی بین تنفس و خوردن (غذا یا مایعات)
• عفونت‌های تنفسی مکرر

 

در صورت مشاهده علایم فوق، این کودک باید فوری به آسیب شناس گفتار و زبان (گفتاردرمانگر) ارجاع داده شود.

کودک باید مورد ارزیابی عملکرد بلع و تغذیه قرار گرفته و در صورت لزوم با توجه به نتایج ارزیابی های انجام شده اقدامات لازم برای درمان مشکلات بلع و تغذیه وی صورت پذیرد.

 

درمان اختلال بلع در سکته مغزی | بلع درمانی در تهران

اختلالات بلع و بلع درمانی (درمان اختلال بلع)  در حیطه تخصصی گفتار درمانی می باشد.

بلع طبیعی و کنترل عصبی- عضلانی عملکرد بلع

 

مناطق اطراف شیار سیلوین به صورت یک مرکز مستقل در عمل بلع دخالت دارند.

همچنین تعداد زیادی از نورونهای ساقه مغز مسئول کنترل بلع هستند.

این نرونها عمدتاً در بخش پشتی و قسمت جانبی هسته‌های تراکتوس سولیتاریوس واقعند و در قسمت شکمی نیز بوسیله هسته‌های آمبیگوس محاط می‌شوند.

 

مراکز بلع در دو طرف ساقه مغز قرار دارند و با تشکیلات مشبک در ارتباطند.

دو ناحیه مذکور دارای ارتباطات بسیار گسترده ای هستند

و همین امر باعث می‌شود هر یک از آنها بتوانند به تنهایی هماهنگی لازم طی مرحله حلقی و مروی را بوجود آورند.

 

از ۱۲ جفت اعصاب مغزی ۴جفت آنها یعنی زوج‌های ۵ ،۷ ، ۹ و۱۰ تامین کننده حس عمومی و اطلاعات مربوط به مزه ، حرارت و قوام ماده غذایی هستند

و پنج زوج اعصاب ۱۰، ۹، ۷، ۵ و ۱۲  مسئول انجام مراحل دهانی و حلقی بلع هستند.

ساختارهای درگیر در اختلالات بلع و بلع طبیعی:

 حفره دهان شامل: لبها، مندیبل، ماکزیلا،
کف دهان، گونه ها، سختکام، دندانها، کمان‌های حلقی قدامی و خلفی،

حفره قدامی(فضای بین مندیبل و ماکزیلا و گونه‌ها)،

حفره خلفی(فضای بین مندیبل و ماکزیلا و عضلات لب)

 

بیشتر بخوانید : ۵ تمرین درمان اختلال بلع 

مشکل بلع در سکته مغزی |درمان مشکل بلع در کودکان

ادامه مقاله اختلالات بلع | درمان اختلال بلع

علائم دیسفاژی یا اختلالات بلع:

• ناتوانی در بلعیدن مواد غذایی و حتی بزاق دهان خودشان(شایع‌ترین علامت)
• سرفه کردن در هنگام خوردن و نوشیدن یا بلافاصله بعد از آن
• ضعیف شدن صدای فرد در حین خوردن یا اندکی پس از آن وجود صدایی وزوز مانند در مسیر تنفسی در حین دم و بازدم
• ابتلای بیمار به عفونت سیستم تنفسی(پنومنی) به دلیل آسپیراسیون مکرر
• ورود مواد غذایی به مسیر هوایی (آسپیراسیون)
• کاهش وزن و ایجاد علائم سوء تغذیه به علت کم خوری‌های بیش از حد
• بالا رفتن درجه حرارت بدن از۱ـ۳۰ دقیقه پس از غذا خوردن

 

بطور کلی علائم اختلال بلع در بیماران مبتلا به سکته های مغزی از نوع آمبولیک و بیماران سرطانی پیشرونده است

و با گذشت زمان باعث بروز ناتوانی بیشتری خواهد شد.

 

بیماران مبتلا به این اختلال از به هم خوردن روند طبیعی زندگی شان

و ایجاد ناراحتی در تغذیه دچار نابسامانی های جسمی و روحی می شوند.

 

سبب شناسی اختلالات بلع | درمان اختلال بلع:

علل فیزیولوژیکی پزشکی که ممکن است منجر به دیسفاژی گردد عبارتند از:

 

• اختلالات عصب شناختی و ضربه مانند :

عفونت مغز و ساقه مغز ، پارکینسون، M.S، فلج اطفال، دمانس و فلج مغزی ، سکته مغزی و ……

• ضایعات ساختاری مانند: وب مادرزادی ، نئو پلاسما، تیرومگالی و ….
• بیماری‌های بافت تماسی مانند: دیستروفی ماهیچه، پلی میوزیس
• اثرات جانبی مانند اثرات ناشی از جراحی، داروها و فیبروز ناشی از رادیولوژی، سوختگی‌ها
• ناهنجاری‌های مادرزادی یا آناتومیکی مانند: شکاف کام و لب، ناهنجاری‌های زبان، شکاف حنجره

 

ارزیابی اختلالات بلع | درمان اختلال بلع

ارزیابی شامل تاریخچه گیری و معاینات فیزیکی است.

 

پس از ثبت مشخصات بیمار و اطلاع از بیماری و اختلالات اساسی بیمار، اطلاعاتی در زمینه:

• علائم دیسفاژی و زمان شروع آنها، مثلاً وجود درد در حین بلع،

• وجود آسپیراسیون،

• وضعیت سرفه و گلو صاف کردن بیمار ،

• کیفیت آواسازی بیمار ،

• مدت زمان لازم برای بلع حلقی ،

• وضعیت جویدن ،

• نوع ماده غذایی مصرفی بیمار ،

• قدرت رفلکس Gag ،

• تغییرات وزن بیمار،

• داروهای مصرفی را می‌توان کسب کرد.

در ارزیابی بیمار همچنین می بایست وضعیت فیزیکی بیمار مانند کنترل تنه ،سر و گردن و معاینه اعصاب مغزی

و دامنه حرکات و قدرت و عملکرد عضلات دخیل و رفلکس‌های دهانی، معاینه و بررسی شود.

 

همینطور وضعیت لثه و دندان‌های بیمار و بهداشت دهان را نباید از نظر دور داشت.

بررسی وجود یا عدم وجود آسپیراسیون شاید مهم‌ترین و حیاتی‌ترین کار در ارزیابی بیماران مبتلا به دیسفاژی باشد.

 

یکی از دقیق‌ترین روش‌ها برای  بررسی این وضعیت انجام عمل بلع باریوم در اتاق رادیولوژی، معاینه از طریق فلوروسکوپی است.

 

روش‌های دیگری مانند مانومتری کامپیوتری، الکترومیوگرافی و آندوسکوپی با فیبر نوری نیز در ازریابی کفایت اسفنکتر ولوفارینجیال ،

مشاهده مستقیم هماهنگی عضلات حلق، ارزیابی عملکرد حنجره طی عمل بلع و ارزیابی میزان حساسیت حنجره بسیار مفید است .

 

در هنگام ارزیابی باید به جنبه‌های روحی – روانی بیمار نیز توجه کرد.

گفتاردرمان آموزش دیده می‌تواند یک ارزیابی از تغذیه و بلع انجام دهد و زمینه درمان مناسب را فراهم کند.

 

اختلالات بلع | درمان اختلال بلع

 

نقش آسیب‌شناس گفتار و زبان در ارزیابی دیسفاژی:

۱٫ گرفتن یک تاریخچه دقیق از وضعیت‌های پزشکی و علائم اختلال
۲٫ مشاهده توانایی و حرکت عضلات مرتبط با بلع
۳٫   مشاهده وضعیت، رفتار و حرکات دهان در حین خوردن و آشامیدن
۴٫  ارزیابی بلع به کمک تست‌های اختصاصی

اختلال بلع و نکاتی که باید بدانید| علائم اختلال بلع

درمان اختلالات بلع | درمان اختلال بلع

 

از آنجایی که  اختلال بلع  تقریباَ تمامی ابعاد سلامتی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد

بنابراین تیم درمانی شامل پزشک عمومی، متخصص گوش، حلق و بینی، آسیب‌شناس گفتار و زبان،
متخصص گوارش، متخصص مغز و اعصاب، رادیولوژیست، متخصص تغذیه، روانپزشک ، متخصص ریه و سیستم تنفس، دندانپزشک و جراح عمومی است.

 

درمان اولیه  اختلال بلع و تغذیه‌ای، بررسی علل پایه‌ای اختلال است .

بسته به علت ممکن است درمان دارویی یا جراحی باشد. همراه با درمان دارویی یا جراحی ،

رویکردها و مشاوره‌های آسیب شناس گفتار و زبان هم می‌تواند در درمان دیسفاژی موثر واقع شود.

 

رویکردهای درمانی:

بسته به نوع اختلال عملکردی شامل :

• تغییرات رژیم غذایی: به عواملی چون حجم ماده غذایی، شیوه تغذیه، و … بستگی دارد.
• تکنیک‌های جبرانی بلع شامل: تغییر وضعیت بیمار، روش های پیشرفت آگاهی حسی بیمار ، تغییر اندازه لقمه غذا و سرعت ارائه آن به بیمار، تغییر چگالی و سفتی ماده غذایی ، استفاده از پروتزهای داخل دهانی
• درمان بلع به صورت غیر مستقیم: این شیوه به بیمار تمریناتی را جهت تقویت ماهیچه های آسیب دیده یا ضعیف شده آموزش می دهد.
• درمان بلع به صورت مستقیم: این شیوه تمریناتی را برای عملکرد صحیح حین بلع به بیمار آموزش می دهد.

بهترین تکنیک در درمان اختلالات بلع حذف آسپیراسیون تاحد امکان و جلوگیری از باقیماندن غذا در مسیر دهان و حلق است.

 

اختلالات بلع | درمان اختلال بلع

 

درمان بلع در نوزادان وکودکان:

بر اساس علت ، علائم ونوع مشکل بلع تغییر می کند که می تواند شامل :

1. تمریناتی برای تقویت ، حساسیت و هماهنگی ماهیچه های مرتبط با تغذیه و بلع.

2. توصیه هایی جهت غذاها، وسایل خاص یا تکنیکهایی برای بهبود تغذیه و بلع.

3. تغذیه نوزاد از طریقG.T و N.G.T همراه با Manipulation و تحریک داخل دهان با استفاده از کیسه های یخ

4. تحریک نواحی داخل دهان مثل: زبان( رأس زبان – قاعده زبان) ، توده های لنفاوی موجود در قاعده زبان ، سخت کام ، نرم کام، حلق دهانی

 

تکنیک‌های تغذیه‌ای خاص برای نوزادان شکاف کام و لب:

• استفاده از سرشیشه های با شیار متقاطع

• مکیدن سر شیشه نرم برای کمک به جریان شیر

• استفاده از شیر دوش برای دادن شیر با کمک شیشه

 

روش‌های درمان مستقیم و غیر مستقیم اختلال بلع:

تمریناتی جهت افزایش دامنه حرکت و کنترل لقمه غذا:

تمرینات حرکتی جهت بهبود میزان حرکات لب‌ها ، چانه، زبان، حنجره و تارهای صوتی.

 

روش تلفیقی حسی- حرکتی:

 

مجموعه تکنیکهایی که در این بخش ارائه می شوند،

در واقع برای سرعت بخشیدن به شروع مرحله حلقی بلع، طراحی شده اند

و باعث می‌شوند قبل از اینکه بیمار برای شروع این مرحله تلاش کند،

ورودی‌های حسی افزایش یافته و مرحله حلقی بلع آغاز شود.

 

این تکنیک‌ها عبارتند از:

۱٫ تکنیک‌های تماس و لمس مهاری:

• تماس یا فشار ثابت: لمس حرکتی بصورت ثابت است .
• Slow strocking: لمس حرکتی بصورت ریتمیک است.

 

  ۲  . تکنیک‌های تسهیل جلدی:

• Tapping : ضربه بوسیله سر انگشتان روی عضله یا تاندون به تعداد ۳ – ۵ بار
• Stretch pressure : فشار برروی عضله به همراه کشش
• hypoactive reflex  در افراد head injury تحریک قوس کامی حلقی و کامی زبانی با استفاده از pressure touch
• gag reflex
• hypoactive reflex با استفاده از روش toung walking

 

در اختلالات بلع استفاده از غذاهای سرد باعث افزایش حساسیت قوس حلقی می‌شود.

 

در موارد ایجاد بلع پر سروصدا ice pack را به مدت ۵ دقیقه روی حنجره قرار داده
و سپس انگشتان اشاره و شست را روی دو طرف حنجره به طرف جلو و عقب حرکت می‌دهیم، تون عضلانی کاهش می‌یابد.

 

مانورهای عمل بلع:

 

در بیماران فاقد کنترل سر درمان با روش‌های تقویت گروه‌های عضلانی آنتاگونیست و تصحیح تعادل آغاز می‌شود.

بهترین وضعیت برای آموزش غذا خوردن وضعیت نشسته است. درصورت ناتوانی بیمار در نشستن، از بالش استفاده می‌شود.

برای درمان می‌توان از تکنیک‌های PNF –MFT ، تحریکات فارادیک، گالوانیک و تحریکات حسی استفاده کرد.

 

 

 

تحریکات لازم برای بالا بردن نرمکام بصورت زیر انجام می‌شود:

 

• بیمار دهانش را باز کرده “ آه“ می گوید درمانگر زبان کوچک یا چینهای کامی دو طرف را با یک آبسلانگ لمس می کند.با این تحریک یک انقباض بازتابی رخ می‌دهد. سپس بیمار تا حد ممکن تولید “ اه “ را تکرار می کند.

همانطور که قسمت عمده پاسخ شکل می‌گیرد، درمانگر به تحریک منطقه از طریق لمس تا حد لازم ادامه می‌دهد.

تحریک بازتاب gag به این دلیل مفید  است که انجام این تحریک، همزمان با بالا آمدن نرم‌کام، عضلات حلقی نیز به حرکت واداشته می‌شوند

و به دنبال آن بلع غیر ارادی صورت می‌گیرد.

 

• تسهیل توانایی بالا بردن ۳/۱ خلفی زبان جهت انجام بلع:

اولین روش می‌توان از فشار انگشت سبابه به طرف پایین و عقب در ۳/۱ قدامی زبان استفاده کرد.

این امر سبب بالا رفتن ۳/۱ خلفی و بسته شدن قسمت خلفی دهان می‌شود.

دومین روش فشاری است که در نیمه قدامی از پهلو به طرف پایین زبان وارد می‌شود.

 

این امر سبب انقباض عضلات کوچک زبان شده و زبان تحریک شده و برای پذیرفتن شکل‌های لازم برای تهیه گلوله‌های غذایی آماده می‌شود.

سومین روش با استفاده از انگشت میانی در زیر کناره‌های طرفی زبان و در یک راستای مورب ،

موجب بالا آمدن کناره های طرفی زبان می‌شود که بخش مهمی از مراحل بلع است.

 

 

• برای انجام عمل بلع می‌توان فشار آوردن به قاعده زبان و ضربه زدن به زیر فک، را استفاده کرد.
• استفاده از ویبراتور در زیر چانه وBase زبان ، مفید است.
• ماساژ دورانی ۳/۱ خلف زبان(تحریک حس سطحی وحس عمقی)

 

درمان اختلالات بلع به وسیله تحریک الکتریکی:

تحریک الکتریکی ممکن است هم به صورت مستقیم روی ساختارهای دهانی و هم ازطریق پوست روی ماهیچه‌های حلق انجام گیرد

که هدف آن تحریک و بازتوانی مسیرهای عصبی– ماهیچه ای مختل شده است.
پروتز وسیله ای است که امواج الکتریکی را برای ایجاد عملکردهای حسی یا حرکتی به سیستم عصبی منتقل می‌کند.

 

در طی چهار دهه اخیر پروتزهایی عصبی برای طیف گسترده ای از کارکردها ایجاد شده‌اند مثل پروتز کاشت حلزون و پروتز محرکات درمان مثانه .

 

 

در درمان اختلالات بلع هم تاکید به استفاده از تحریک الکتریکی شده است.