مسئول  انجمن علمی گفتار درمانی در بخش اول این گفت و گو،با اشاره به اینکه امروز در عصر ارتباطات زندگی می کنیم و تمام تفکرات، هیجانات و نیازهای ما از طریق یکی از نمودهای زبان مثل گفتار و نوشتار منتقل می شود، اظهار کرد: برای اینکه بتوانیم حداقل ارتباط با اطرافیان خود را داشته باشیم باید نوعی از ارتباط را برقرار کنیم تا به اهداف فردی و اجتماعی دست پیدا کنیم.

وی با اشاره به اینکه از زمانی که نوزادی متولد می شود تمام نیازهای خود را با برقراری ارتباط با مادر برطرف کرده و به مرور این ارتباطات با پدر، اطرافیان، هم سن و سالان، گروه ها و محیط های کوچک گسترده می شود، گفت: با ورود فرد به اجتماع، تعاملات اجتماعی گسترده و غیرقابل پیش بینی شکل می گیرد که مهمترین بخش آن برقراری ارتباط اصولی با اطرافیان است.

این متخصص گفتار درمانی با بیان اینکه برای برقراری هر ارتباطی حداقل نیاز به یک فرستنده، یک دریافت کننده و وسیله ای نیاز داریم که پیام مدنظر را منتقل کند، افزود: به همین دلیل مهمترین بخش ارتباط اینکه چطور منظور خود را برسانیم تا به خواسته خود برسیم و سوءتفاهم و مشکلی ایجاد نکنیم.

وی با بیان اینکه اختلالات گفتار، زبان و ارتباط در زندگی به حدی گسترده است که همه عمر را می تواند در برگیرد، تصریح کرد: اختلال با بیماری متفاوت است؛ اختلال یعنی مشکلی که باعث رنج و زحمت فرد یا اطرافیانش می شود. این مسأله معمولا فراگیر است و باید بتوانیم با آموزش های جدید، اقدام به توانمندسازی و توانبخشی فرد کرده و بهترین مسیر را برای او ایجاد کنیم تا کمترین آسیب را ببیند، در عین حال که بیشترین مشارکت را در محیط و اجتماع داشته باشد.

مسئول  انجمن علمی گفتار درمانی، گفتار درمانی(آسیب شناسی گفتار و زبان)، را یکی از رشته های توانبخشی برشمرد که به غربالگری، پیشگیری، ارزیابی، تشخیص، درمان، آموزش و مشاوره در اختلالات گفتار، زبان و برقراری ارتباط و بلع دهانی حلقی می پردازد و افزود: ارتباط شامل گفتار(تولید گفتار یا تلفظ، صوت یا صدا، روان بودن کلام)، زبان درکی و بیانی(به صورت نوشتاری یا شفاهی)، پرگماتیک(کاربرد) و شناخت است.

گفتار درمانی محدودیت سنی ندارد

وی با تاکید براینکه ارایه خدمات این رشته محدودیت سنی ندارد و از نوزادی تا سالمندی را پوشش می دهد، توضیح داد: وظیفه آسیب شناس گفتار و زبان درمان اختلالات در این حیطه ها است:

تولید گفتار(شامل تولید، آپراکسی، دیزارتری)، تشدید(هایپر- نیزالیتی و- هایپو – نیزالیتی)، صوت(کیفیت آواسازی، زیر و بمی، تنفس)، روانی گفتار(لکنت)، زبان(درک، بیان، کاربرد شناختی، صرف و نحو)، شناخت (توجه، حافظه، حل مسئله، عملکردهای اجرایی) و تغذیه و بلع(در سطوح دهانی، حلقی و مروی)

علل بالقوه اختلالات ارتباطی و بلع شامل موارد زیر است:

•       مشکلات دوران نوزادی (نارسی، وزن کم هنگام تولد، قرار گرفتن در معرض مواد خطرناک)

•        اختلالات رشدی (اختلال زبانی خاص (SLI)، اختلال طیف اتیسم، نارساخوانی، اختلالات نقص توجه)

•        مشکلات شنوایی (ناشنوایی، اختلال در پردازش های شنیداری)

•        ناهنجاری های دهانی (شکاف لب/ کام، اکولوژن های غیرطبیعی دندانی، ماکرو گلوسیا، بد عملکردی دهانی- حرکتی)

•        ضعف تنفسی (دیسپلازی bronchopulmonary، اختلالات انسدادی  ریوی مزمن)

•        ناهنجاری های حنجره ای (ناهنجاری تارهای صوتی، انسداد نای، تراکئوستومی)

•        بیماری ها و بدعملکردی های نورولوژیکی (TBI، فلج مغزی، ناهنجاری های عروق مغزی، دمانس، پارکینسون، ALS)

•        اختلالات روانپزشکی (سندرم داون، سندرم X شکننده، سندرم رِت، سندرم VCF)

خدمات آسیب شناسی گفتار و زبان در دو گروه کلی خدمات ارزیابی و تشخیصی و خدمات درمانی طبقه بندی می شود.

با بیان اینکه مداخلات درمانی آسیب شناسی گفتار و زبان به نقص های ناشی از صدمات، بیماری ها، ناهنجاری های مادرزادی، نقایص رشدی و توانمندسازی اختصاص دارد، گفت: شیوع انواع اختلالات گفتاری طبق دسته بندی های ارائه شده متفاوت است، همچنین عوامل بروز نیز متفاوت است و موارد زیادی می تواند در این زمینه تاثیرگذار باشد که برخی ناشناخته است، اما به طور کلی محیط و ژنتیک هر دو تاثیرگذار است.

وی گفتار درمانی را یکی از گروه های پزشکی شاخه های توانبخشی معرفی کرد که به ارزیابی و درمان اختلالات ارتباطی و بلع می پردازد و تصریح کرد: در کشورهای توسعه یافته ۳۵ درصد مردم حداقل یکبار و ۱۷ درصد جامعه نیاز مبرمی به گفتار درمانی دارند. در این بین اختلال طیف اتیسم در حال حاضر در یک نفر به ازاء ۲۵۰ نفر شناخته می شود و براساس آخرین گزارش ها غالبا یک به ۴۸ است.

اختلال درمان پذیر نیست، اما بهبود می یابد

مسئول انجمن علمی گفتار درمانی با بیان اینکه امروزه شایع ترین اختلال گفتاری، اختلال رشد ارتباطی مثل طیف اتیسم است که نرخ موارد آن درحال افزایش است، توضیح داد: بیماری درمان می شود، درحالی که اختلال درمان پذیر نیست، اما بهبود می یابد. به عنوان نمونه فردی که اتیسم دارد، اختلال در رشد پردازش حسی، مشکل ارتباط و … را همه عمر حس می کنند، اما باید کمک کنیم به حداقل برسد و بیشترین کارایی از مغز در جهت مشارکت اجتماعی فعلی را داشته باشد.

وی با اعتقاد براینکه موانع در مداخلات درمانی و توانبخشی زیاد است، گفت: بزرگترین مانعی که در ارایه خدمات توانبخشی سریع داریم سیستم ارجاع، حمایت و پوشش بیمه ای و استانداردهای خدمات است. بخشی از این موانع به همکارانم بر می گردد که باید استانداردها و راهنمایی های علمی روز دنیا را فرا گیرند، درحالیکه متاسفانه ۷۰ درصد این اتفاق نمی افتد و بسیاری براساس تجربه و دانش شخصی این کار را انجام می دهند، به همین خاطر شاید در بهترین شرایط ۷۰ درصد کارایی را داشته باشند.

مهمترین مانع را مربوط به نقش دولت دانست و توضیح داد: از سال ۹۴ که عضو کمیته مشورتی توانبخشی وزارت بهداشت شده ام اقدامات زیادی انجام شده، سند ملی توانبخشی و سند ملی شناسنامه اتیسم آماده شده، اما بسیار واضح است که مسیر فعلی دولت در ارایه خدمات به جامعه توانخواه اشتباه است، نقشه راه و متولی توانبخشی مشخص نیست.

مسیر اشتباه حمایت های دولتی از اختلالات گفتاری

وی ادامه داد: شورای عالی بیمه توانبخشی را تحت پوشش بیمه قرار داد، اما مسیر اشتباهی است، چون در جریان مسائل مربوط به اساسنامه ها و آئین نامه های مراکز توانبخشی سازمان های مختلف نیستند. سازمان بهزیستی مرکز توانبخشی دارد، اما حق ارایه سرویس سرپایی به مراجعان خارج از مددجویان تحت پوشش بهزیستی را ندارد، درحالی که مددجویان بهزیستی از این سازمان یارانه می گیرند.

این متخصص گفتار درمانی با بیان اینکه در طول سال یک یا دو مراجع ندارم که جزو مددجویان بهزیستی باشد، گفت: اگر مراجعان تحت پوشش بهزیستی باشند می توان با بهزیستی قراردادی منعقد کرد تا بخشی از هزینه ها را تقبل کند، درحالی که با وجود افزایش سرسام آور هزینه های مربوط به اجاره، تجهیزات و مواد مصرفی تخصصی و عمومی از بسیاری از همکارانم می خواهم تا جایی که می توانند از مراجعان خود حمایت کنند، چراکه هیچ کدام از مراجعین ما، حتی مراجعینی که وضعیت مالی خوبی ندارند حاضر نیستند تحت پوشش بهزیستی قرار گیرند.

وی اضافه کرد: خودم هم راضی نیستم که مراجعانم تحت پوشش بهزیستی قرار گرفته و برچسب معلولیت به آنها بزنند. وقتی کسی اختلالی دارد باید توانمندی های او را بسنجیم و با پرورش توانمندی ها، به حل مشکلاتش کمک کنیم. سازمان بهزیستی چندین سال است شعار ICF می دهد که طبقه بندی براساس کارکردهای افراد است نه بیماری، درحالی که وقتی پای ارائه خدمات می رسد براساس DSM صحبت می کنند و ملاک هایشان تشخیص های پزشکی می شود که آزاردهنده است.

به اختلالات گفتاری نباید برچسب معلولیت زد

وثوقی با اشاره به اینکه اخیرا قرار شده است، افرادی که می خواهند از بیمه توانبخشی استفاده کنند باید تحت پوشش سازمان بهزیستی باشند، اظهار کرد: کدام یک از تصمیم گیرندگان درصورتی که فرزندش اختلال تلفظ یا لکنت خیلی پیش پا افتاده و یا اختلال صوت، اتیسم سطح یک و … داشته باشد حاضر است بر او برچسب معلولیت بزنند؟!درحالی که گفته می شود افراد دارای اختلالات گفتاری باید تحت پوشش بهزیستی قرار گرفته و کارت معلولیت بگیرد تا دولت کمک ناچیزی به آنها دهد، اما این کار از اساس اشتباه است.

مسئول کمیته فنی انجمن علمی گفتار درمانی با بیان اینکه وقتی سند ملی اتیسم نوشته می شد با تحت پوشش بهزیستی قرار گرفتن آنها مخالف بودم، توضیح داد: با این کار مخالف بودم چون درست است باید کاری را شروع و به افراد کمک کنیم، اما نباید به گونه ای باشد که به این افراد برچسب زده شود. اساسا با این برچسب زدن ها مخالفم و معتقدم لکنت داشتن معلولیت نیست، حتی کسی که محدودیت حرکتی یا کم توانی ذهنی دارد معلول نیست، بنابراین باید معلولیت را از واژگان خود حدف کنیم، اما متاسفانه همچنان از این واژه به و همچنین مهجور در ارگان های مقننه و مجریه استفاده می کنند.

وی با تاکید براین که خود فرد باید برای ما مهم باشد نه برچسب هایی که به او می زنیم، ادامه داد: با وجود تلاش هایی که برای فرهنگ سازی و حذف برچسب به افراد در جامعه می شود، گاهی یک اتفاق و تصمیم گیری ما را ۱۰ سال به عقب بر می گرداند. در سطح وزارت بهداشت و با پزشکانی مواجه هستیم که همگی از اساتید ما هستند اما تفکر و مطالعات پزشکی قدیم دارند و هنوز هم نمی تواند خود را با ملاک های تشخیصی DSM۵ وفق دهند.

همچنان می گویند بیماری اوتیسم درحالی که چند سال فرهنگ سازی شد تا در منابع رسمی در کشور کسی “اوتیسم” ننویسد چون فکر می کنند اتیسم از اوت بودن است، به همین خاطر اصرار دارم «واو» در کلمه “اتیسم” نباشد.

وثوقی خاطرنشان کرد: وقتی اتیسم سر از بیماری های خاص درآورد برخی خانواده ها معتقد بودند این کار شاید باعث حمایت بیشتری از این کودکان شود، درحالی  که فقط به ضرر آینده کودکان و کشور است مخصوصا افراد سطح یک طیف اتیسم که معمولا مشکلات آنها خیلی ظاهری نیست و از لحاظ تحصیلات آکادمیک برخی در سطح فوق العاده و اکثرا در سطح نرمال هستند پس نیازی نیست افراد بدانند اتیسم یا بیماری خاص دارد!

خوانندگانی که صوت خوش خود را از دست دادند!

این متخصص گفتار درمانی با بیان اینکه در برخی موارد عارضه گفتاری برای افراد بزرگسال اتفاق می افتد، گفت: متاسفانه وقتی صدای فردی می گیرد سراغ عطاری و طب سنتی می رود و چه بسیار خواننده و هنرمندانی که به خاطر بی توجهی به درمان این عوارض نتوانستند از استعداد و توانمندی خود استفاده کرده و صوت خودشان را از دست دادند، حتی خواننده هایی که در دوران جوانی صوت خوبی داشتند، اما آن صوت خوش را به خاطر مشکلات و سهل انگاری ها و ارجاعات اشتباه از دست دادند.

وی در ادامه در خصوص اهمیت درمان به هنگام اختلالات گفتاری، اظهار کرد: اولین مسأله مهم هم برای این که فرد بیشترین پیشرفت را داشته باشد و هم هزینه اقتصادی کمتری داشته باشد، تشخیص و مداخله بهنگام است. متاسفانه گاهی برخی خانواده ها در حق کودکانشان اجحاف می کنند و وقتی به ما مراجعه می کنند می گویند مهدکودک آنها را ارجاع داده درحالی که معتقدند فرزندشان مشکلی ندارد. بارها شده گفته ام امروز بنویسید و امضا کنید که اگر فردا اتفاقی افتاد فرزندتان بتواند از شما شکایت کند! چون این اجحاف هیچ وقت جبران پذیر نیست.

کودک از چه زمانی باید گفتار را شروع کند؟

وثوقی با بیان اینکه اگر اختلالات گفتاری بسیاری از مراجعانم زودتر تشخیص داده شده بود وضعیت فعلی را نداشتند، تاکید کرد: پزشکان و روان شناسانی که می گویند کودکان تا ۳ تا ۴ سال فرصت برای گفتار دارند، اما این براساس دانش ۵۰ سال قبل است و کودک در ۱۲ ماهگی باید یکی دو کلمه را شروع کند، در ۱۵ ماهگی اگر کلمه ای نگفت باید بررسی شود، در ۱۸ ماهگی اگر ۲۰ تا ۳۰ کلمه نداشت باید بررسی شود، در ۲ سالگی اگر نتواند عبارت سازی کند باید بررسی شود.

وی خاطرنشان کرد: برخی می گویند خانواده ها را نترسانید، اما معتقدم هرکسی باید در تخصص خودش فعالیت کند. هیچ پزشکی گفتار درمانگر نیست و هیچ گفتار درمانگری پزشک نیست. تنها تخصصی که از گفتار درمانی و رشد طبیعی روانی، حرکتی، گفتار، زبان و شناخت می داند روان پزشک اطفال است و بقیه تخصص ها حتی اگر دوره دیده اند ارتباطی با این حرفه ندارند. در عین حال هیچ گفتار درمانگری در هیچ رشته دیگری حق دخالت ندارد چون علم و تخصص لازم را ندارد.

به گفته وی، وقتی کودکی دچار مشکل در بلع و جویدن است، وسواس در انتخاب غذا دارد، نمی تواند درست ارتباط بگیرد، ارتباطات معمول را ندارد، رشد گفتار و زبان او متعارف نیست و … حتما یک گفتار درمانگر مجرب در زمینه اختلالات رشدی باید او را ببیند.

این متخصص گفتار درمانی با تاکید براینکه وقتی فردی دچار لکنت می شود باید سریع به گفتار درمانگر مجرب مراجعه کند، گفت:نه تنها هیچ دارویی برای درمان لکنت نداریم، بلکه هیچ درمان قاطعی برای هیچ اختلالی نداریم و اگر کسی چنین ادعایی کرد متخلف یا بی سواد است. البته همیشه در دوره های مختلف افرادی ادعای درمان قاطع این اختلالات را کرده و پول هایی به جیب زده و بعد متواری شده اند، اما نباید به آنها اعتماد کرد. تنها تخصصی که به ارزیابی و درمان اختلالات گفتار، زبان، ارتباط غیرکلامی و کلامی و بلع دهانی و حلقی می پردازد گفتار درمانگر است