رشد و تقویت مهارت‌های گفتار و زبان کودکان همواره مورد توجه والدین است.

کودک طبیعی در شرایط عادی حرف زدن را از اطرافیان خود می‌آموزد.

اما با رعایت بعضی از نکات ساده می توان به رشد گفتار او کمک کرد و

اگر مانعی سر راه او قرارداشت ،به موقع آن را از میان برداشت.

اغلب این موارد کارهایی هستند که معمولاً مادران به طور طبیعی انجام می دهند.

 

در واقع نوع واکنش‌های ارتباطی والدین و به ویژه مادران همراه با رشد کودک تغییر و به پیشرفت او کمک می کند.

بنابراین در هر مقطعی از رشد توجه به نکات خاصی ضروری است که در ادامه به آنها اشاره می شود:

 

تقویت مهارت‌های گفتار و زبان از تولد تا یک سالگی

• مراقب وضعیت شنوایی نوزاد خود باشید، به ویژه دقت کنید که عفونت یا التهابات گوش او کاملاَ درمان شوند .

 

• با نگاه کردن به فرزندتان ، صحبت کردن با او و تقلید آواسازی هایش تلاش های وی را برای برقراری ارتباط تقویت کنید.

 

• خنده ها و حالات چهره او را تکرار کنید.

 

• به او بیاموزید که حرکاتی از این قبیل را تقلید کند:

دست زدن ( دس دسی) ، سَر- سَری ، بوسه فرستادن ، لی لی حوضک ، دالی موشه ،

بای بای . انجام این حرکات رعایت نوبت را آموزش می دهد که در مکالمه نقش مهمی دارد.

 

• در حین انجام هر کاری مثل لباس پوشیدن ، غذا خوردن یاحمام کردن حرف بزنید

( مثلاً : مریم دامن‌شو بپوشه، مامان ماست می‌ده به مریم ،چقدرماستش خوشمزه است! )

 

• هنگام رفتن به جایی درباره آنجا و آنچه خواهید دید یا کاری که خواهید کرد صحبت کنید.

(مثلاً ما میریم خونه مامان جون ، مامان جون یه جوجه داره ، مریم به جوجه مامان جون دونه می‌ده.)

 

• درمورد رنگ‌ها حرف بزنید. (لباس علی آبیه)

 

• باشمردن انگشت‌های خود یا کودک شمارش را تمرین کنید.

 

• وقتی از پله بالاو پایین می‌روید، پله‌ها را بشمارید.

 

• صدای حیوانات را تقلید کنید. ( پیشی می‌گه “میو میو”، هاپو می‌گه “هاپ هاپ”)

 

 

تقویت مهارت‌های گفتار و زبان از یک تا دو سالگی

 

 

• وقتی مشغول انجام کاری هستید یا به جایی می‌روید، صحبت کنید. مثلاً وقتی با کالسکه قدم می‌زنید،

به چیزهای آشنا ( مثل ماشین ،درخت ،حیوانات ) اشاره کنید و اسم آنها را بگویید.

” پیشی رو ببین. پیشی میگه میو میو. پیشی بزرگه. پیشی زرده.”

 

• از گفتاری استفاده کنید که هم از نظر دستور زبان درست و هم به قدری ساده باشد که کودک‌تان بتواند آن را تقلید کند.

 

• وقتی در خانه یا اتاق کودک راه می روید، صدا سازی کنید.

 

• ساعتی را به او نشان دهید که می‌گوید : ت- ت- ت. با هم به صدای ساعت گوش بدهید.

یک بچه گربه ( یا عروسک گربه ) پیدا کنید که مثلاً لبش را گاز گرفته و می‌گوید:

ف-ف-ف. یا یک هواپیما که لبش را گاز می‌گیرد، موتورش را روشن می‌کند و می‌گوید: و- و- و.

بعدها وقتی فرزند شما به مهد کودک یا آمادگی می‌رود و صداها را به او معرفی می‌کنند،

این صداها مانند دوستان قدیمی برایش آشنا هستند.

 

• به خوبی می‌توان از مدت استحمام به عنوان زمان “بازی صوتی” استفاده کرد.

در این مدت شما چهره به چهره و از نظر قد، در برابر چشمان فرزندتان قرار می‌گیرید.

• یک قایق پلاستیکی روی آب بیندازید و با صدای پ- پ-پ آن را به حرکت در آورید.

اجازه بدهید کودک هنگام تولید این صدا جریان هوا را از دهان شما احساس کند. با تکرار صدای ب- ب- ب حباب درست کنید.

موتور اسباب بازی‌ها هم منبع خوبی برای تولید صدای “ررر- ررر- ررر” هستند.

 

• واژه‌ها را وسیع‌تر کنید. مثلاً وقتی کودک می‌گوید “ماشین”، شما بگویید: “درسته! این ماشینه. این یه ماشین قرمز بزرگه. “

 

• سعی کنید هرروز زمانی را به خواندن کتاب برای فرزندتان اختصاص دهید.

کتاب‌هایی پیدا کنید که تصاویر بزرگی داشته باشند و در هر صفحه آن یک یا دو کلمه و یا یک عبارت یا جمله نوشته شده باشد.

هنگام خواندن کتاب، روی نام بردن تصاویر و توصیف آنها وقت بگذارید.

• از کودک خود بخواهید تصاویری را که نام می‌برید به شما نشان بدهد.

 

• از فرزندتان بخواهید نام تصاویر را بگوید. در ابتدا او به درخواست شما پاسخ نمی‌دهد.

فقط نام تصویر را به او بگویید. روزی او شما را با گفتن نام آن شگفت زده خواهد کرد.

 

 

تقویت مهارت‌های گفتار و زبان از دو تا سه سالگی

 

 

در این سن گفتار کودک کم کم شکل کامل‌تری به خود می‌گیرد .

اجرای توصیه‌های زیر به پیشرفت هر چه بهتر او کمک می‌کند:

 

• از گفتاری آنچنان واضح و ساده استفاده کنید که تقلید از آن برای کودک آسان باشد.

 

• از طریق تکرار گفته‌های کودک و افزودن جزئیاتی بر آن، به فرزندتان نشان دهید که به او گوش می‌دهید

و به حرفش علاقه دارید. مثلاً وقتی می‌گوید: ” گل قشنگ” ، شما بگویید:

” بله، گل قشنگیه. ریگ این گله قرمز روشنه. چه بوی خوبی داره ! علی می‌خواد گل بو کنه؟ ”

 

• از کودک خود بخواهید آنچه را که گفته ولی شما به طور کامل متوجه نشده‌اید تکرار کند.

به این ترتیب او می‌فهمد که حرف‌هایش برای شما مهم هستند.

مثلاً، “می‌دونم تو یه ماشین می‌خوای . دوباره بگو کدوم ماشینو می‌خوای ؟”

 

چگونه با کودک خجالتی برخورد کنیم

 

• کلمات فرزندتان را افزایش دهید. با خواندن کتاب‌هایی که در هر صفحه آن یک

جمله ساده نوشته شده باشد، کلمه‌های جدیدی به او معرفی کنید.

 

• در هر صفحه از کتاب نام اشیا را بگویید و درباره تصاویر توضیح دهید.

مترادف کلمات آشنا را بیان کنید ( مثلاً مامان، خانم، زن، آدم) و این

کلمات جدید را در جمله به کار ببرید تا کودک آن را در متن و زمینه یاد بگیرد.

 

 

 

• اشیاء مختلفی را در یک سطل بگذارید و به کودک اجازه دهید که هر بار یکی از آن‌ها را دربیاورد و نام آنرا بگوید.

شما گفته او راتکرار کرده و گسترش دهید: ” این شونه است. علی موهاشو شونه می‌کنه.”

اشیا را از سطل خارج کرده و به فرزندتان کمک کنید که آن‌ها را دسته بندی کند ( مثلاً لباس‌ها، خوراکی ها، لوازم نقاشی )

 

• یک دفترچه یا آلبوم از تصاویر آشنایی که از مجلات قدیمی بریده‌اید تهیه کنید.

به کودک کمک کنید که تصاویر را در آلبوم یا دفتر بچسباند. روی نامیدن عکس‌ها تمرین کنید

و با استفاده از گفتار و اشاره طرز استفاده از آنها را آموزش دهید.

 

• به عکس‌های خانوادگی نگاه کنید و نام افراد را بگویید.

 

 

• در قالب جملات و عبارات ساده اتفاق مربوط به هر تصویر را توصیف کنید ( مثلاً عمه داره می‌خنده !).

 

• زیر هر تصویر یک عبارت یا جمله مناسب بنویسید. مثلاً ” من می‌تونم شنا کنم.”

یا ” تولد بابا مبارک.” فرزندتان کم کم متوجه می‌شود که خواندن همان زبان شفاهی است که نوشته شده است.

 

• از کودک‌تان سؤالاتی بپرسید که پاسخ به آننیازمند انتخاب باشد، نه فقط “بله / خیر”.

به عنوان نمونه به جای این که بپرسید: “علی جان آب می‌خوای؟” بگویید:” علی جان آب می خوای یا شیر؟”.

کاملاً منتظر پاسخ بمانید و ارتباط موفقیت آمیز را تقویت کنید:

“ممنون که گفتی چی می‌خوای.حالا مامان یه لیوان شیر میده به علی.”

 

• همیشه آواز بخوانید و بازی‌های انگشتی انجام دهید ( مثل لی لی حوضک) و

اشعار کودکانه بخوانید (مانند اتل متل توتوله). این شعرها و بازی‌ها، کودک را با صداها و قافیه‌های زبان آشنا می‌کند.

 

• مهارت‌های درک زبانی فرزندتان را با پرسیدن سؤالاتی که پاسخ بله/ خیر دارند تقویت کنید،

مثل “توپسری ؟” ،”این زرافه است؟” ، ” اسمت مریمه؟”

 

افزایش مهارت‌های گفتار و زبان از سه تا چهار سالگی

 

 

• تصاویری از مجلات قدیمی ببرید. سپس با استفاده از آنها عکس‌هایی بسازید

که از نظر مفهوم اشتباه و غیر واقعی باشند. مثلاً تصویر یک سگ را داخل یک اتومبیل بچسبانید،

انگار که او رانندگی می‌کند. از کودک بخواهید بگوید که کجای تصویر اشتباه است.

 

• تصاویر را در گروه‌های مختلف طبقه بندی کنید. اما سعی کنید با قرار دادن تصویری نامناسب

در یک مجموعه او را به فکر وادار کنید تا عضو نادرست را تشخیص دهد.

مثلاً عکس ماشین را از مجموعه گربه، جوجه و مار بردارد. به او بگویید با نظر او موافقید چون ماشین، حیوان نیست.

 

• از طریق کتاب خواندن، آواز خواندن و صحبت در مورد کاری که انجام می‌دهید،

جایی که می‌روید و نیز خواندن اشعار کودکانه، خزانه لغات و طول گفته‌های فرزندتان را افزایش دهید.

 

• کتاب هایی بخوانید که طرح قصه ساده‌ای داشته باشند و بعد در باره خط سیر داستان با کودک گفتگو کنید.

به او کمک کنید تا داستان را بازگو کند ویا با کمک بعضی وسایل و تغییر لباس آن را نمایش دهد.

در مورد بخش هایی از قصه که برایتان جالب بود با او صحبت کنید و بپرسید که از کدام قسمت داستان بیشتر خوشش آمده است.

 

• به عکس های خانوادگی نگاه کنید و از فرزندتان بخواهید که توضیح دهد در هر تصویر چه اتفاقی افتاده است.

 

• می توانید از طریق سؤال کردن مهارت های درکی کودک را تقویت کنید.

از او هم بخواهید با پرسیدن سؤال شما را گول بزند. اگر شما وانمود کنید که او سؤال های سختی می‌پرسد

و شما واقعاً گول می‌خورید، این بازی برایش بسیار جذاب خواهد شد.

 

• اگر با استفاده از خانه عروسکی یا اسباب بازی‌ها، نمایش‌های ساده ( مثل دکتر رفتن، خرید کردن و…)

یا خاله‌بازی راه بیندازید، مهارت‌های ارتباط اجتماعی و تعریف داستان فرزندتان تقویت می‌شوند.

اگر گفته های اورا به طور کامل متوجه نشدید خواهش کنید که حرفش را تکرار کند.

این کار نشان می‌دهد که حرف های او برای شما مهم هستند.

 

 

تقویت مهارت‌های گفتار کودکان از چهار تا پنج سالگی

 

 

• درباره ارتباط‌های فضایی و مکانی (مثل اول، آخر، وسط، چپ و راست)

و متضادها ( مانند بالا و پایین، کوچک و بزرگ صحبت کنید.

 

• یک شئ یا پدیده را توصیف کنید و یا در مورد آن سرنخ هایی ارائه دهید

و از فرزندتان بخواهید حدس بزند شما در مورد چه چیزی صحبت می‌کنید.

 

• روی ایجاد مجموعه ها و توصیف آن ها کار کنید ( مثلاً میوه ها، حیوانات و یا اشکال هندسی).

 

• وقتی کودک شما چگونگی انجام کاری را توضیح می دهد، دستورات او را دنبال کنید.

 

• وقتی فرزندتان صحبت می کند کاملاً به او توجه کنید و بعد از او تشکر و تعریف کنید و تشویقش کنید.

قبل از اینکه با کودک خود صحبت کنید، مطمئن شوید که تمام توجه او را به خود جلب کرده‌اید.

بعد از سخن گفتن مکث کنید و به او اجازه بدهید که در مورد آنچه گفته اید واکنش نشان دهد.

 

• خزانه واژگان فرزندتان را پرورش دهید. در مورد کلمات جدید یک تعریف ارائه دهید و آن‌ها را در یک بافت به کار ببرید:

” این وسیله نقلیه توی جاده راه میره. این یه ماشینه. اتوبوس هم یک نوع وسیله‌ی نقلیه‌ی دیگه است. قطار و هواپیما هم همینطور.”

 

• کودک را تشویق کنید تا هروقت معنی کلمه‌ای را نمی فهمد، در مورد آن سؤال کند. برای تقویت مهارت‌های گفتار مهم است.

 

• به چیزهایی که بهم شبیه هستند یا با هم تفاوت دارند اشاره کنید. بازی‌هایی ترتیب دهید

که چنین مفاهیمی را که بعدها در مدرسه و برای آمادگی یادگیری خواندن با آن‌ها مواجه خواهد شد، در برداشته باشند.

 

• اشیا را طبقه بندی کنید . حالا تلاش نمایید که در هر طبقه بر اساس ویژگی‌های جزئی‌تر، زیر مجموعه‌هایی ایجاد کنید

( مثلاً سنگ‌هایی که زبرند در برابر آنهایی که نرم هستند؛ یا آنهایی که سنگین‌تر یا سبک‌تر هستند، کوچک در مقابل بزرگ).

دوباره از کودک بخواهید چیزهایی را که جزو مجموعه مورد نظر شما نیستند جدا کند و توضیح دهد برای این تصمیم چه دلیلی دارد؟

 

چطور با دانش‌آموز دارای لکنت برخورد کنیم

 

• از طریق نقش بازی کردن روی مهارت های اجتماعی و تعریف داستان کار کنید.

با تغییر لباس، استفاده از اسباب بازی ها و گفتگو، خاله بازی ، دکتر بازی ویا مغازه بازی کنید.

این کار را می‌توانید با خانه عروسکی و عروسک‌های نمایشی هم انجام دهید. به جای عروسک‌ها صحبت کنید.

 

• داستان‌هایی که طرح ساده‌ای دارند و پیش بینی ادامه آن‌ها آسان است انتخاب کنید و برای کودک بخوانید.

از او بخواهید که ادامه ماجرا را حدس بزند. با استفاده از عروسک های دستکشی داستان را نمایش دهید.

به جای عروسک‌ها صحبت کنید. از فرزندتان بخواهید که یک صحنه از داستان  یا بخش جالب آنرا نقاشی کند.

این کارها را می‌توانید در مورد فیلم‌های تلویزیونی یا ویدئویی هم انجام دهید.

از او سؤالاتی با کلمات پرسشی کی، کِی، کجا بپرسید. و واکنش‌هایش را هدایت کنید.

 

والدین کودکان دارای اتیسم بخوانند

 

• با طرح معماهای ساده توانایی های درکی و بیانی زبان فرزندتان را افزایش دهید.

” من رو دیوار یه چیزی میبینم که گرده و وقت را به ما نشون می ده.”

بعد از اینکه پاسخ شما را داد از او بخواهید در مورد یک شیء به شما سرنخ هایی بدهد تا شما منظور او را حدس بزنید.

 

• به کودک دستورات دو قسمتی بدهید. مثل “کاپشنت رو از تو کمد بردار و بپوش”.

از او بخواهید توضیح دهد که یک کار را چگونه انجام داده است. وقتی دکتر بازی می کنید از او بخواهید توضیح بدهد

که چطور یک بچه را معاینه می کند. آنچه را می گوید نقاشی کنید و داستان او را زیر نقاشی بنویسید.

کودک شما به زودی قدرت داستان گویی و زبان نوشتاری را در می‌یابد.

 

• با او بازی هایی مثل منچ یا مارو پله انجام دهید.

 

• از فرزندتان بخواهید در برنامه‌ریزی کارهای روزانه با شما هم‌فکری کند.

مثلاً در تهیه فهرست خرید آنچه احتیاج دارید به شما کمک کند

” فکر می کنی پسر عمه‌ات برای جشن تولد چی دوست داره؟ ما الان باید چه میوه‌هایی بخریم؟”

والدین برای بهبود مهارت‌های گفتار و زبان کودکان خود لازم است به توصیه‌های گفتار درمان‌گران توجه کنند.