فلج مغزی ؛ هر آنچه لازم است بدانیم

فلج مغزی (cerebral palsy) یا CP به معنای اختلال و ناتوانی حرکتی به علت یک ضایعه مغزی است.

این یک اصطلاح کلی است که گروهی از ضایعات مزمنی که کنترل حرکتی فرد را مختل می‌کنند، شامل می‌شود.

اختلال حرکتی ناشی از این ضایعه در سال های اولیه زندگی ظاهر می‌شود و معمولاً با گذشت زمان بدتر نمی‌شود.

فلج مغزی در شرایط نقصان تکامل یا آسیب به مناطق حرکتی مغز بوجود می‌آید و درنتیجه، این مناطق قادر به کنترل حرکتی یا وضعیت بدنی (پوسچر) فرد نخواهند بود..

 

علائم فلج مغزی :

۱- سفتی عضلات به صورت اسپاستی سیتی یا رژیدیتی
۲- حرکات غیر طبیعی
۳- اشکال در مهارت‌های حرکتی درشت از قبیل راه رفتن یا دویدن
۴- اشکال در مهارت‌های حرکتی طریف از قبیل نوشتن یا باز و بسته کردن دکمه های لباس
۵- اشکال در مهارت‌های ادراکی و حسی

علل ایجاد کننده فلج مغزی

۱- چند قلویی
۲- آسیب به جفت که ممکن است به رشد جنین صدمه بزند.
۳- بیماری‌های عفونی انتقالی جنینی، برای مثال ایدز، چربی، سیفیلیس و سوزاک
۴- تغذیه نامناسب
۵- قرار گرفتن در معرض مواد سمی از قبیل نیکوتین. الکل و داروها
۶- ناسازگاری عامل Rh بین مادر و جنین
۷- ناهنجاری‌های کروموزومی
۸- بیماری‌های ژنتیکی
۹- ناهنجاری‌ها و بدشکلی های احتمالی مغز نوزاد
۱۰- زایمان‌های طولانی مدت یا ناگهانی که ذخیره اکسیژن خون کودک را دچار مشکل می سازد و منجر به تخریب بافت مغزی می شود.
۱۱- سرخجه
۱۲- ساختار کوچک لگن مادر
۱۳- تولد نارس کودک
۱۴- زایمان به روش سزارین
۱۵- اثرات ضرب بیهوشی و بی حسی
۱۶- ضربه مغزی
۱۷- زردی و یرقان

عواملی که می تواند در دوره طفولیت (در ۳ سال اول زندگی) باعث ایجاد فلج مغزی شوند :

۱- عفونت ها از قبیل مننژیت
۲- خونریزی‌های مغزی
۳- ضربه مغزی بدنبال تصادف و افتادن از بلندی و …
۴- غرق شدن

 

روش‌های پیشگیری از بروز فلج مغزی

۱- تست مادران باردار از نظر عامل Rh در صورتی که این عامل منفی باشد ۷۲ ساعت قبل از زایمان مادر واکسینه  می شود.

(در صورتی که Rh عامل فلج مغزی باشد)

۲- درمان سریع کودک مبتلا به زردی به کمک روش فتوتراپی

۳- انجام برنامه های کاهش استرس و فشار روانی مادران در دوره بارداری

۴- حفاظت کودکان در مقابل ضربه ها و آسیب های فیزیکی به مغز

 

روش های تشخیصی فلج مغزی:

۱٫ معمولاً‌ پزشکان فلج مغزی را از طریق معاینه مهارت‌های حرکتی، رفلکس و سابقه پزشکی و استفاده از آزمایش های متنوع ویژه ای تشخیص می دهند.
دو روش مهم تصویربرداری برای تشخیص زود هنگام فلج مغزی وجود دارد.

این روشها به پزشک کمک می کند که حتی کودکانی که مشکوک به ضایعه فلج مغزی می باشند را از نظر تشخیص مشخص کند.

 این دو روش عبارتند از :
۱٫ – CAT Scan یا Computerized Axial Tomography
۲٫  MRI یا Magnetic Resonance Imaging

۲٫ در صورت عدم استفاده از روش‌های تشخیصی فوق الذکر گاهی اوقات تشخیص فلج مغزی چند ماه و حتی چند سال بطول می‌انجامد.

بعضی از والدین هنگامی متوجه مشکل کودک خود می شوند که او را از نظر رشدی پایین‌تر از همسالان خودش می‌بینند.

 

 

تقسیم بندی فلج مغزی

 

الف – تقسیم بندی فلج مغزی بر اساس تعداد اندام های دیگر

۱. کوادری پلژی : هر چهار اندام کودک درگیر است.

۲. دی پلژی : هر چهار اندام کودک درگیر است اما درگیری پاها (اندام تحتانی) شدید از دست‌هاست.

۳. همی پلژی : یک طرف بدن درگیر است معمولاً دست بیشتر از پا درگیر است.

۴. تری پلژی : سه اندام کودک درگیر است معمولاً دو دست و یک پا.

۵. منو پلژی : فقط یک عضو کودک درگیر است معمولاً یک دست.

 

ب – تقسیم بندی فلج مغزی بر اساس اختلال حرکتی

۱.  اسپاستیک :

عضلات کودک اسپاستیک سفت می باشد و در مقال کشش بشدت مقاوت می کنند.

این عضلات هنگامی که بکار گرفته می شوند بیش از اندازه فعال می شوند و حرکات زمختی را ایجاد می کنند.
در حالت طبیعی عضلات بصورت جفت کار می‌کنند برای مثال وقتی یک گروه منقبض می‌شود گروه مخالف شل می‌شوند تا امکان ایجاد حرکت آزادانه را در راستای مورد نظر فراهم سازند.

اما در عضلات اسپاستیک هر گروه عضلانی بطور همزمان منقبض می‌شوند و حرکت را متوقف می‌سازند، که به این حالت انقباض همزمان گفته می‌شود.

سفتی عضلانی ممکن است در حالت خفیف فقط تعداد محدودی حرکت را مختل کند  یا اینکه در حالت شدید تمام حرکات بدن را دچار مشکل سازد.

مقدار سفتی عضلانی معمولاً با گذشت زمان تغییر می کند.

توانبخشی، جراحی و استفاده از بعضی از داروها و وسایل کمکی و تطبیعی می تواند به کنترل و مهار سفتی عضلانی کمک کند.

معمولاً آسب به قشر مغز باعث بروز سفتی عضلانی می شود.

۲. آتتوئید :

آتتوئید عبارتست از اشکال در کنترل و هماهنگی حرکات. کودکان مبتلا به فلج مغزی نوع آتتوئید حرکات پیچشی غیر ارادی و مداوم دارند.

این افراد معمولاً مشکلات گفتاری نیز دارند. این ضایعه در اثر آسیب به هسته های قاعده ای مغز بوجود می‌آید.

۳.  آتاکسیک :

فلج مغزی نوع آتاکسیک نادرترین نوع فلج مغزی است.

افرادی که دچار فلج مغزی نوع آتاکسیک هستند دچار یک آشفتگی و نقص در حس تعادل و حس عمقی هستند.

توان عضلانی این افراد پایین است. عضلات آنها شل است و به حالت تلوتلو خوردن راه می روند و اندام‌های فوقانی آنها در حالت راه رفتن بی ثبات می باشد.

پیش‌آگهی‌های فلج مغزی

تحقیقات مختلف نشان داده است در صورتی که به مشکلات نورولوژیک (عصبی) افراد با مشکلات جسمی بطور صحیح و به موقع توجه شود، بسیاری از آنها می توانند به یک زندگی تقریباً طبیعی دست یابند و از آن لذت ببرند.

 

کاردرمانی و گفتاردرمانی در کودکان با فلج مغزی:

 

هدف از کاردرمانی کودکان فلج مغزی کمک به این افراد به منظور دستیابی آنها توانمندی های جسمی حرکتی شان است.

کاردرمانی یک سری فعالیت‌های هدف‌مند را به منظور افزایش استقلال مهارت‌های حرکتی درشت و ریز طراحی می‌کند.

کاردرمانی به کودک فلج مغزی در استفاده از وسایل تطبیقی از قبیل وسایل مورد نیاز جهت نشستن، حمام کردن، ایستادن و غذا خوردن و … کمک می‌کند.

 

آیا فرزند من راه می افتد؟

 

همه والدین از این بابت نگران هستند،اما پاسخ صحیح آن با بزرگتر شدن کودک روشن می‌شود.

بیشتر کودکان فلج مغزی تا قبل از ۷سالگی یا بیشتر راه می افتند،کودکانی که آسیب خفیف‌تری دیده‌اند زودتر راه رفتن را شروع می‌کنند.

کودک قبل از راه رفتن باید بتواند تعادل خود را برای ایستادن نگه دارد.

کودکانی که به سختی روی پنجه پا می ایستند،آماده راه رفتن نیستند. قدم های نامنظم و متناوب ناشی از حرکات کودک،رفلکس قدم زدن نامیده می‌شود که می بایست قبل از ایجاد راه رفتن صحیح از بین برود.

 

ارزیابی 

 

کاردرمانگر با انجام ارزیابی‌های لازم،  قادر به تشخیص و طبقه بندی انواع فلج مغزی فیزیولوژیک  شامل:

• اسپاستیک
• فلسید
• آتتوئید
• آتاکسیک
• ریجیدیتی و مختلط،

توپو گرافیک شامل:

• کوادروپلژیک
• دای‌پلژیک
• پاراپلژیک
• همی پلژیک
• تری پلژیک
• مونو پلژیک  خواهد بود .

 

این ارزیابی شامل موارد زیر است :

1. ارزیابی تونوسیته عضلات
2. ارزیابی رشد رفلکس‌ها
3. ارزیابی وضعیت و حرکت
4. ارزیابی فعالیت های روزمره زندگی

 

اهداف :

• ایجاد کشش عضلانی طبیعی
• تقویت حرکات ارادی فعال مفاصل
• تحریک و تقویت واکنش‌های تعادلی و چرخشی و بهبود و تسریع مراحل رشد حرکتی کودک
• رفع کوتاهی عضلانی و جلوگیری از انقباض عضلانی و بد شکلی مفاصل
• تحریک و تقویت حس‌ها یعنی بازآموزی حسی در مواردی که اختلال حس وجود داشته باشد

گفتاردرمانی

هدف گفتاردرمانی تسهیل و بهبود مهارت های ارتباطی کودک فلج مغزی است.

یک کودک فلج مغزی ممکن است نیاز به کمک در زمینه غلبه بر یک مشکل خفیف تلفظ داشته باشد.

ممکن است او نتواند از طریق گفتاری و کلامی با دیگران ارتباط برقرار کند و نیازمند یک روش غیر کلامی جهت برقراری ارتباط باشد.

که از جمله این روش‌ها می‌توان به روش ارتباط از طریق چشم، زبان اشاره، عکس خوانی و ارتباط از طریق دستگاه های الکترونیکی اشاره کرد.